Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΥ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Επιμέλεια κειμένου: Λάμπρος Αθανασίου, αναισθησιολόγος

Α. Ποιοι είναι οι αναισθησιολόγοι; 1

Β. Με τι ασχολούνται οι αναισθησιολόγοι σήμερα; 2

1. Περιεγχειρητική φροντίδα του ασθενούς 2

2. Μονάδες Εντατικής Θεραπείας 3

3. Τραύμα και επείγοντα περιστατικά. 3

4. Στη μαιευτική. 3

5. Αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου. 3

6. Άλλα πεδία κλινικού αναισθησιολογικού έργου. 4

7. Άλλες δραστηριότητες 4

Γ. Μπορεί ο ασθενής να διαλέγει τον αναισθησιολόγο του; 4

Ανακεφαλαίωση. 4

Η ειδικότητα της αναισθησιολογίας έθεσε τα θεμέλια της κατά τα μέσα του 19^ου αιώνα, όταν συνειδητοποιήθηκαν οι τεράστιοι ορίζοντες που ανοίγει στη χειρουργική και την ιατρική γενικότερα η χορήγηση εισπνεόμενου αιθέρα. Αρχικά τη χορήγηση αναισθητικού αναλάμβαναν εμπειρικοί βοηθοί υπό την καθοδήγηση του χειρουργού. Γρήγορα όμως άρχισε να διαμορφώνεται μια νέα ειδικότητα της ιατρικής με αλματώδη μετέπειτα εξέλιξη.

Σήμερα, η χορήγηση φαρμάκων που προκαλούν την απώλεια συνείδησης του ασθενούς αποτελεί μικρό μόνο μέρος του πολύπλευρου ρόλου του αναισθησιολόγου. Ο ρόλος αυτός αγνοείται σε μεγάλο βαθμό από το κοινό. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις στην Μεγάλη Βρετανία έδειξαν ότι δύο στους πέντε ενήλικες αγνοούσαν ότι οι αναισθησιολόγοι είναι γιατροί. Ακόμα πιο απογοητευτικά ήταν τα ποσοστά αυτών που αγνοούσαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο των αναισθησιολόγων στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και τα Ιατρεία Πόνου.

Τα αίτια για την άγνοια του κοινού γύρω από την αναισθησιολογία είναι κυρίως η ταχύτατη πρόοδος της ειδικότητας σε συνδυασμό με την έλλειψη πληροφόρησης και προβολής, το παραπλανητικό όνομα και το γεγονός ότι το σημαντικότερο έργο του αναισθησιολόγου περνά απαρατήρητο από τον αναισθητοποιημένο ασθενή. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να γνωρίσει στον αναγνώστη τον αναισθησιολόγο και να αποκαταστήσει πολλές από τις παρανοήσεις γύρω από το ρόλο του.

Α. Ποιοί είναι οι αναισθησιολόγοι;

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το νόμο, αναισθησία χορηγείται μόνο από γιατρούς που κατέχουν τον τίτλο της ειδικότητας του αναισθησιολόγου. Η ειδίκευση στην αναισθησιολογία ξεκινά μετά την ολοκλήρωση της εξαετούς ιατρικής φοίτησης. Διαρκεί πέντε χρόνια και περιλαμβάνει εκπαίδευση στις ιδιαιτερότητες της χορήγησης αναισθησίας για τις επιμέρους χειρουργικές ειδικότητες και τη μαιευτική, εκπαίδευση στην καρδιολογία, την πνευμονολογία, την εντατική θεραπεία, την επείγουσα ιατρική, την καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση και την αντιμετώπιση του οξέος και χρόνιου πόνου. Κατά την εκπαίδευσή τους οι αναισθησιολόγοι αποκτούν δεξιότητα σε πολλές επεμβατικές πράξεις όπως η διασωλήνωση της τραχείας και έλεγχος του αεραγωγού, η φλεβοκέντηση και τοποθέτηση καθετήρων στις μεγάλες κεντρικές φλέβες και αρτηρίες, οι προσπελάσεις για επισκληρίδια, ενδορραχιαία και περιοχική αναισθησία.

• Οι αναισθησιολόγοι αποκτούν βασικές γνώσεις όλων των κλινικών ειδικοτήτων προκειμένου να μπορούν να χειρίζονται ασθενείς με οποιαδήποτε πάθηση.
• Χρειάζονται καλή γνώση της φυσιολογίας [το πώς λειτουργεί ο οργανισμός], ώστε να είναι σε θέση να διατηρούν και υποστηρίζουν τις ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού [αναπνοή, κυκλοφορία του αίματος, διούρηση κ.α.].
• Απαιτείται άριστη γνώση της κλινικής φαρμακολογίας για την ταυτόχρονη χορήγηση διάφορων αναισθητικών φαρμάκων, την κατανόηση της φαρμακευτικής αγωγής των ασθενών και τυχόν αλληλεπιδράσεων της με τα αναισθητικά.
• Εμπέδωση των αρχών της φυσικής επιστήμης βοηθά στη σωστή εφαρμογή σύγχρονων συσκευών και μηχανημάτων και ερμηνεία των ενδείξεων τους, καθώς και στη σωστή χρήση των αναισθητικών αερίων και του αναισθησιολογικού εξοπλισμού.

Β. Με τι ασχολούνται οι αναισθησιολόγοι σήμερα;

1. Περιεγχειρητική φροντίδα του ασθενούς

Η οργάνωση των Αναισθησιολογικών Τομέων στα σύγχρονα νοσοκομεία περιλαμβάνει τη λειτουργία Εξωτερικών Αναισθησιολογικών Ιατρείων [ΕΑΙ], όπου γίνεται έγκαιρη αξιολόγηση και προετοιμασία των χειρουργικών ασθενών. Η λειτουργία των ΕΑΙ μειώνει τον αριθμό των αναβολών χειρουργείων, το χρόνο παραμονής των ασθενών στο νοσοκομείο και τις δαπάνες νοσηλείας.

Πριν τη χειρουργική επέμβαση ο αναισθησιολόγος

• Θα επισκεφθεί τον ασθενή για να εκτιμήσει το ιατρικό και αναισθησιολογικό ιστορικό, την παρούσα και τυχόν συνυπάρχουσες νόσους ή τυχόν λήψη φαρμάκων.
• Θα εξετάσει τον ασθενή, θα ενημερωθεί για τις εργαστηριακές του εξετάσεις και θα παραγγείλει επιπρόσθετες αν το κρίνει αναγκαίο.
• Η προεγχειρητική επίσκεψη είναι εξαιρετικής σημασίας προκειμένου ο αναισθησιολόγος να συζητήσει με τον ασθενή το αναισθησιολογικό πλάνο και τυχόν κινδύνους, να αναπτύξει άμεση σχέση εμπιστοσύνης μαζί του και να κατευνάσει τυχόν αβάσιμες ανησυχίες και φόβους.

Ο αναισθησιολόγος είναι αποκλειστικά υπεύθυνος να αποφανθεί πότε ο ασθενής είναι κλινικά έτοιμος για αναισθησία, καθώς και για το είδος της αναισθησίας που ενδείκνυται.

Στη χειρουργική αίθουσα ο αναισθησιολόγος είναι ο κατ’ εξοχήν υπεύθυνος για τη συνεχή ιατρική εκτίμηση του ασθενούς.

• Παρακολουθεί και ελέγχει συνεχώς τις ζωτικές λειτουργίες [καρδιακό ρυθμό και συχνότητα, αρτηριακή πίεση, οξυγόνωση, θερμοκρασία σώματος, ισοζύγιο υγρών και παραγωγή ούρων].
• Αντιρροπεί τις δυσμενείς επιπτώσεις στον οργανισμό του ασθενούς, από τη χειρουργική επέμβαση, τα αναισθητικά φάρμακα και τυχόν συνυπάρχουσα νόσο.
• Με την επιλογή του κατάλληλου για κάθε περίπτωση συνδυασμού αναισθητικών φαρμάκων και τη συνεχή τροποποίηση της δόσης τους, ο αναισθησιολόγος παρέχει στο χειρουργό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για ασφαλή και επιτυχημένη χειρουργική επέμβαση.
• Ταυτόχρονα εξασφαλίζει την αναισθησία και αναλγησία που χρειάζεται ο ασθενής.
• Ο αναισθησιολόγος αντιμετωπίζει άμεσα τυχόν απειλητικά για τον ασθενή διεγχειρητικά συμβάματα, όπως είναι μια μεγάλη αιμορραγία, διαταραχές της καρδιακής λειτουργίας και της αρτηριακής πίεσης, προβλήματα με τον αερισμό των πνευμόνων [πχ. βρογχόσπασμος], όταν αυτά συμβαίνουν.

Μετά τη χειρουργική επέμβαση ο αναισθησιολόγος φροντίζει για την επαναφορά της συνείδησης και των αυτόματων λειτουργιών του ασθενή και εποπτεύει την περίοδο μέχρι την πλήρη ανάνηψή του από την αναισθησία. Αντιμετωπίζει τυχόν προβλήματα όπως η μετεγχειρητική ναυτία, εξασφαλίζει ικανοποιητικό επίπεδο αναλγησίας και οργανώνει τη μέθοδο αναλγησίας κατά τη μετεγχειρητική νοσηλεία.

2. Μονάδες Εντατικής Θεραπείας

Ιστορικά οι αναισθησιολόγοι, εξαιτίας της γνώσης και εξοικείωσης με την διασωλήνωση της τραχείας, τον μηχανικό αερισμό των πνευμόνων, την υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών και την χρήση κατασταλτικών φαρμάκων, ήταν οι πρώτοι γιατροί που οργάνωσαν και επάνδρωσαν τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας [ΜΕΘ]. Χαρακτηριστικά, η εμπλοκή των αναισθησιολόγων με την αντιμετώπιση βαρέως πασχόντων κατά την επιδημία της πολιομυελίτιδας το 1952 στη Δανία, μείωσε τη θνητότητα από 80% σε 20%.

Σήμερα στις περισσότερες χώρες του κόσμου αλλά και στην Ελλάδα έχει θεσπιστεί η εξειδίκευση στην Εντατική Ιατρική, η οποία κρατά επιπλέον δύο χρόνια μετά τη λήψη της ειδικότητας και προσελκύει μεγάλο αριθμό αναισθησιολόγων. Το ποσοστό επάνδρωσης των ΜΕΘ από αναισθησιολόγους – εντατικολόγους κυμαίνεται από 30% στον Καναδά έως 90% στη Μεγάλη Βρετανία.

3. Τραύμα και επείγοντα περιστατικά

Στην άμεση αντιμετώπιση του τραύματος και των επειγόντων περιστατικών άμεση προτεραιότητα έχει η εξασφάλιση της βατότητας των αεροφόρων οδών, η οξυγόνωση του ασθενούς και στη συνέχεια η υποστήριξη της αρτηριακής πίεσης και κυκλοφορίας του αίματος. Αυτές οι απαιτήσεις καθιστούν καθοριστική τη συμβολή του αναισθησιολόγου στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ιατρών του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας [ΕΚΑΒ] είναι αναισθησιολόγοι.

4. Στη μαιευτική

Οι περισσότεροι ίσως έχουν ακούσει για τη χρήση επισκληριδίων καθετήρων από αναισθησιολόγους, σαν μέθοδο ανώδυνου τοκετού. Η μέθοδος αυτή, παρά την παραπληροφόρηση που υπάρχει, είναι πολύ αποτελεσματική και ασφαλής, και πάρα πολύ διαδεδομένη σε Ευρώπη και Αμερική.

Οι αναισθησιολόγοι επίσης φροντίζουν για την αναισθησία [επισκληρίδια, ενδορραχιαία ή γενική] και ιατρική παρακολούθηση της επιτόκου κατά την καισαρική τομή. Επιπλέον, είναι πρωταγωνιστικός ο ρόλος των αναισθησιολόγων στην αντιμετώπιση της μαιευτικής αιμορραγίας, για τον έλεγχο μαιευτικών σπασμών [εκλαμψίας] και στην αναζωογόνηση του νεογνού.

5. Αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου

Η καθημερινή ενασχόληση των αναισθησιολόγων με την ανακούφιση του οξέος μετεγχειρητικού πόνου, τους καθιστά έμπειρους γνώστες της χρήσης όλων των αναλγητικών φαρμάκων. Επιπλέον η εκπαίδευσή τους σε περιοχικές αναλγητικές τεχνικές [επισκληρίδια, ενδορραχιαία, αποκλεισμοί περιφερικών νεύρων] κάνει τις υπηρεσίες τους πολύτιμες στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου, όπως στην οσφυαλγία, ισχιαλγία, μεθερπητική νευραλγία, αλλά και στον κακοήθη καρκινικό πόνο. Στην Ελλάδα δημιουργούνται από αναισθησιολόγους όλο και περισσότερα δημόσια και ιδιωτικά Ιατρεία Πόνου, για την ανακούφιση ασθενών με διάφορα επώδυνα σύνδρομα.

6. Άλλα πεδία κλινικού αναισθησιολογικού έργου

• Είναι σημαντική η συνεισφορά των αναισθησιολόγων με χορήγηση αναισθησίας ή επείγοντα έλεγχο του αεραγωγού σε διαγνωστικές ή θεραπευτικές μη χειρουργικές επεμβάσεις, στην επεμβατική ακτινολογία και καρδιολογία, στην εξωσωματική γονιμοποίηση και στην ηλεκτροθεραπεία ψυχιατρικών ασθενών.
• Ασθενείς με κλειστοφοβία ή μη συνεργάσιμοι [πχ. παιδιά] επωφελούνται της αναισθησιολογικής φροντίδας κατά την πραγματοποίηση αξονικών και μαγνητικών τομογραφιών.
• Ασθενείς με έντονο άγχος πριν από γαστρεντερολογική ενδοσκόπηση ή λιθοτριψία έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν την εξέταση υπό αναισθησιολογική εποπτεία, με πρακτικά μηδενική ενόχληση.
• Κατά τις διακομιδές βαρέως πασχόντων προτιμάται ο συνοδός γιατρός να είναι αναισθησιολόγος.

7. Άλλες δραστηριότητες

Τα αναισθησιολογικά τμήματα των περισσότερων νοσοκομείων υποστηρίζουν και προάγουν την κλινική έρευνα στην οποία χρωστάμε την τεράστια πρόοδο που έχει να επιδείξει η σύγχρονη αναισθησιολογία. Έλληνες αναισθησιολόγοι έχουν εισάγει καινοτομίες που προάγουν την ασφάλεια στην αναισθησία, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την επινόηση μεθόδου που καλύπτεται από παγκόσμια ευρεσιτεχνία και συμβάλλει στην αντιμετώπιση δυσκολιών στη διασωλήνωση της τραχείας.

Άλλες δραστηριότητες των αναισθησιολόγων είναι συμβουλευτικός ρόλος στην νομοθετική κατοχύρωση των προδιαγραφών ασφάλειας και ποιότητας κατά την άσκηση της αναισθησιολογίας, εξειδικευμένες εμπειρογνωμοσύνες στην εκδίκαση δικαστικών υποθέσεων, έκδοση προδιαγραφών για την προμήθεια αναισθησιολογικού εξοπλισμού και διοικητικό έργο.

Γ. Μπορεί ο ασθενής να διαλέγει τον αναισθησιολόγο του;

Στη Βόρειο Αμερική, η επιλογή αναισθησιολόγου από τον ασθενή είναι αρκετά συνηθισμένη, στην Ευρώπη όμως δεν είναι τόσο διαδεδομένη. Στα ελληνικά δημόσια νοσοκομεία έχει μόλις πρόσφατα κατοχυρωθεί η επιλογή γιατρού στα απογευματινά ιατρεία. Στα ιδιωτικά θεραπευτήρια, η επιλογή του αναισθησιολόγου συνήθως αφήνεται στο χειρουργό που θα επιλέξει ο ασθενής. Όταν ο ασθενής απευθύνεται σε αναισθησιολόγο, αυτός είναι σε θέση να υποδείξει τον χειρουργό που συνιστά. Όλα τα παραπάνω έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, αυτό που έχει όμως μεγαλύτερη σημασία είναι να ενημερώνεται σωστά ο ασθενής, να ακούγονται οι ανησυχίες του και να εκπληρώνονται κατά το δυνατόν οι επιθυμίες του.

Ανακεφαλαίωση

Οι αναισθησιολόγοι είναι κατεξοχήν εκπαιδευμένοι στην υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών των ασθενών. Τα φάρμακα που καθημερινά χρησιμοποιούν είναι εξαιρετικά ισχυρά. Χορηγούν περισσότερα ενδοφλέβια φάρμακα από ότι οι γιατροί όλων των άλλων ειδικοτήτων μαζί. Η σύγχρονη αναισθησιολογία έχει κάνει τεράστια βήματα προς όφελος νέων πιο περίπλοκων και αποτελεσματικών χειρουργικών τεχνικών, ενώ ταυτόχρονα είναι πιο ασφαλής από ποτέ. Σήμερα, χάρη στις προόδους της αναισθησιολογίας επιτυγχάνονται χειρουργικές επεμβάσεις σε πρόωρα νεογνά που ζυγίζουν μερικές εκατοντάδες γραμμάρια και σε υπεραιωνόβιους ασθενείς. Το μεγάλο εύρος της κλινικής ευθύνης και γνώσης του αναισθησιολόγου έχει σήμερα οδηγήσει στην εισαγωγή του όρου ‘Περιεγχειρητική Ιατρική’, αντί του όρου ‘Αναισθησιολογία’, σε πολλά κέντρα της Βορείου Αμερικής και Αυστραλίας.

Πριν 40 χρόνια ένα στηθοσκόπιο και η κλινική παρατήρηση του αναισθησιολόγου ήταν η συνήθης διεγχειρητική παρακολούθηση του ασθενούς. Σήμερα, η σωστή ερμηνεία των ενδείξεων μηχανημάτων προηγμένης τεχνολογίας συμπληρώνει την κλινική κρίση του αναισθησιολόγου. Τα μηχανήματα αυτά καταγράφουν τις ζωτικές λειτουργίες των ασθενών, μετρούν τη στάθμη των χορηγούμενων αναισθητικών και άλλες παραμέτρους και προειδοποιούν έγκαιρα όταν κάτι δεν πάει καλά. Σύγχρονα φάρμακα και τεχνικές δίνουν τεράστιες δυνατότητες επιλογών στον αναισθησιολόγο.

Ενώ τα αναισθητικά φάρμακα είναι εξαιρετικά επικίνδυνα, η αναισθησία είναι εξαιρετικά ασφαλής. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις προηγμένες ιατρικά χώρες, μέσα σε λιγότερο από μια εικοσαετία οι θάνατοι οφειλόμενοι αποκλειστικά στην αναισθησία έχουν μειωθεί από ένα για κάθε 10.000 αναισθησίες σε ένα για κάθε 250.000. Ο αριθμός αυτός συγκρίνεται με την πιθανότητα που έχει κάποιος να πεθάνει από αεροπορικό ατύχημα.

Η ελληνική αναισθησιολογία δεν έχει ακόμα κατακτήσει την κορυφή. Απαραίτητα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η αναγνώριση του αναισθησιολόγου από τον ασθενή ως τον πιο πολύτιμο σύμμαχό του κατά τη χειρουργική επέμβαση, η ανύψωση του γοήτρου της ειδικότητας, η προσέλκυση ικανών υποψηφίων αναισθησιολόγων και η θέσπιση υποχρεωτικών προγραμμάτων συνεχιζόμενης αναισθησιολογικής εκπαίδευσης. Η υιοθέτηση και περιφρούρηση από την πολιτεία των σύγχρονων διεθνών προδιαγραφών ασφάλειας και ποιότητας στην αναισθησία, μαζί με τις απαραίτητες επενδύσεις θα εξασφαλίσει στον Έλληνα ασθενή αυτό που αξίζει κάθε νοούμενος ‘Πολίτης της Ευρώπης’.

______________________________________________________________

Home page Αρχική ιστοσελίδα